Δυσφορία του Γένους: πότε πρέπει να ανησυχήσουν οι γονείς; 

Σε κάθε κοινωνία υπάρχει ένα σύνολο άγραφων κανόνων σχετικά με το ποιες είναι οι αρμόζουσες συμπεριφορές για το κάθε φύλο, για τους άντρες και τις γυναίκες. Οι κανόνες αυτοί καλύπτουν ποικίλους τομείς, όπως είναι ο τρόπος ένδυσης, οι δραστηριότητες, τα ενδιαφέροντα, οι κινήσεις του σώματος ακόμα και ο τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων. Η τήρηση των κανόνων αυτών θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή ένταξη του κάθε ατόμου στο κοινωνικό σύνολο, στο οποίο ανήκει.

Η διαμόρφωση της ταυτότητας του φύλου

Η διαμόρφωση συμπεριφοράς ανάλογης με το φύλο είναι μια διαδικασία, η οποία ξεκινά από πολύ νωρίς, από τη βρεφική ακόμα ηλικία. Στην ηλικία των 2 ετών το παιδί αρχίζει να κάνει διαφοροποιήσεις ανάμεσα στο αρσενικό και το θηλυκό και στα 5 έχει ήδη διαμορφώσει κοινωνικά στερεότυπα ανάλογα με αυτά των ενηλίκων. Τα κορίτσια έχουν πολύ μεγαλύτερα περιθώρια ελευθερίας στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς τους γιατί στο ρόλο τους περιλαμβάνονται και εκδηλώσεις που είναι χαρακτηριστικές των αγοριών. Για παράδειγμα, τα κορίτσια μπορεί να φορούν παντελόνια, ενώ κανένας δε μπορεί να φανταστεί ένα αγόρι να φοράει φούστα, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες. Επίσης, οι γονείς συμφωνούν τα κορίτσια να ασχολούνται με “αγορίστικα” παιχνίδια, ενώ αν δουν ένα αγόρι με κούκλα αρχίζουν να ανησυχούν. Και δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις εκείνες όπου γονείς αγχωμένοι προσέρχονται στο γραφείο κάποιου ειδικού, με αίτημα τη συμβουλευτική ή και θεραπεία του παιδιού τους που επιδεικνύει συμπεριφορές που δεν αρμόζουν στο φύλο του.

Ωστόσο, στην πορεία της ανάπτυξης είναι απόλυτα φυσιολογικό τα παιδιά να παίζουν εναλλάξ τους ρόλους του φύλου, γεγονός που βοηθάει στην κατανόηση των ρόλων και στη διαμόρφωση της δικής τους ταυτότητας. Επίσης, αρκετές φορές τα παιδιά επιλέγουν την ενασχόληση με κάποια δραστηριότητα, η οποία κοινωνικά έχει σχετισθεί με το αντίθετο φύλο, απλά και μόνο για να διατηρήσουν μια κοντινή επαφή με τον αντίστοιχο γονέα. Για παράδειγμα, ένα αγόρι που επιθυμεί να παίζει με κουζινικά παιχνίδια και να βοηθάει στο μαγείρεμα, μπορεί απλά να επιδιώκει την επαφή με τη μαμά, η οποία απουσιάζει αρκετές ώρες από το σπίτι. Επομένως, οι πρώιμες αυτές συμπεριφορές σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να ερμηνευτούν ως ένδειξη κάποιας διαταραχής και δεν θα πρέπει να ανησυχούν τους γονείς.

Η δυσφορία του γένους

Οι περιπτώσεις εκείνες οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ενδείξεις κάποιας διαταραχής είναι οι περιπτώσεις παιδιών που ενώ κατανοούν ότι ανήκουν στο ένα ή το άλλο φύλο, αδυνατούν να αποδεχτούν τους ρόλους και τις συμπεριφορές που συνοδεύουν αυτό. Έτσι, αρχίζουν να αισθάνονται και να εκφράζουν δυσφορία για το φύλο τους αλλά και μια έντονη επιθυμία να ανήκουν στο άλλο φύλο, η οποία εκδηλώνεται με την υιοθέτηση αντίστοιχων συμπεριφορών. Πιο συγκεκριμένα, συνήθως τα παιδιά αυτά απορρίπτουν ρούχα και παιχνίδια που σχετίζονται με το φύλο τους, αρνούνται να ουρούν με τον τρόπο που συνηθίζεται από το γενετήσιο φύλο τους, επιδιώκουν να κάνουν παρέα με παιδιά που ανήκουν στο φύλο με το οποίο και τα ίδια ταυτίζονται, δείχνουν αποστροφή προς τα γεννητικά τους όργανα και προσδοκούν ότι μεγαλώνοντας αυτά θα εξαφανιστούν ενώ κατά την εφηβεία νιώθουν αηδία ως προς τις αλλαγές του σώματος τους.Στους εφήβους και τους ενήλικες, η επιθυμία να ανήκουν στο αντίθετο φύλο και να λαμβάνουν αντίστοιχη μεταχείριση από τον κοινωνικό περίγυρο είναι έντονη. Αρκετοί από αυτούς αλλάζουν την εμφάνισή τους ή και προβαίνουν σε εγχείριση αλλαγής φύλου.

Στις παραπάνω περιπτώσεις, πιθανόν να μιλάμε για δυσφορία του φύλου παλαιότερα γνωστή ως διαταραχή της ταυτότητας του φύλου η οποία ακολουθείται από συναισθηματικές και ψυχολογικές δυσκολίες, όπως είναι η κατάθλιψη, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το άγχος και ο φόβος της αποκάλυψης, τα οποία με τη σειρά τους μπορεί να οδηγήσουν σε απομόνωση ακόμα και σε απόπειρες αυτοκτονίας. Επιπλέον τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες με δυσφορία του φύλου στιγματίζονται και γίνονται θύματα ρατσισμού και εκφοβισμού. Απαραίτητη προϋπόθεση για να τεθεί η διάγνωση της διαταραχής είναι η απουσία κάποιας σωματικής διαφυλικής κατάστασης ή άλλης βιολογικής διαταραχής, ενώ σπάνια σχετίζεται με την ομοφυλοφιλία η οποία θεωρείται μια διαφορετική συνθήκη.

Η διαταραχή της ταυτότητας του φύλου είναι σπάνια και τα παιδιά που πληρούν τα κριτήρια της διάγνωσης επίσης πολύ σπάνια φτάνουν στα γραφεία των ειδικών. Οι περιπτώσεις εκείνες όπου οι γονείς απευθύνονται σε κάποιον ψυχολόγο, φοβούμενοι για την σεξουαλική ταυτότητα του παιδιού τους, είναι περιπτώσεις με αβάσιμα στοιχεία, τα οποία δεν αγγίζουν ούτε κατά το ελάχιστο τα κριτήρια για τη διάγνωση της διαταραχής. Ταυτόχρονα οι φόβοι περί ομοφυλοφιλίας, την οποία οι γονείς λανθασμένα συγχέουν με την εν λόγω διαταραχή, δεν μπορούν επίσης να υποστηριχτούν πριν την εφηβεία όπου και αναπτύσσεται η σεξουαλικότητα του ατόμου. Ακόμα και σε εκείνη την ηλικία όμως, όπου υπάρχει η ανάγκη του πειραματισμού και της διαμόρφωσης της ταυτότητας τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως δεδομένο και αμετάκλητο γεγονός.

Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στην αντιμετώπιση της διαταραχής

Για την αντιμετώπιση της διαταραχής απαιτείται άμεση παρέμβαση. Όσο πιο νωρίς κατά την παιδική ηλικία εφαρμοστεί τόσο καλύτερη η πρόγνωση. Στόχος της θεραπείας είναι η συναισθηματική ανακούφιση του παιδιού, η μείωση της δυσφορίας και η αποδοχή του εαυτού. Ταυτόχρονα, η δόμηση της ταυτότητας του φύλου και η οικειοποίηση με αυτό, ώστε το παιδί μεγαλώνοντας να μπορέσει να λάβει σημαντικές αποφάσεις που αφορούν το σώμα του και την ένταξή του στον κοινωνικό περίγυρο. Επίσης, βραχυπρόθεσμα η ψυχοθεραπεία στοχεύει στην μείωση ή εξαφάνιση του κοινωνικού αποκλεισμού του παιδιού, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και η θεραπεία της οικογένειας, ώστε να μπορέσουν όλα τα μέλη να αποδεχτούν και να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους και να αποτελέσουν ένα ασφαλές πλαίσιο στήριξης για το παιδί.