Κοινωνική φοβία, συμπτώματα, πορεία και αντιμετώπιση

Η κοινωνική φοβία ανήκει στην ομάδα των αγχωδών διαταραχών και μπορεί να εμφανιστεί τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι ο έντονος και επίμονος φόβος, σε κοινωνικές καταστάσεις, όπου το άτομο καλείται να ενεργήσει μπροστά σε κοινό. Η έκθεση σε τέτοιες περιστάσεις εκλύει έντονο άγχος, το οποίο μπορεί να εξελιχθεί σε Διαταραχή Πανικού. Για να υπάρξει διάγνωση της διαταραχής η φοβία θα πρέπει να παρεμποδίζει σημαντικά το άτομο στις καθημερινές του δραστηριότητες και να δημιουργεί προβλήματα στη γενικότερη λειτουργικότητά του. Από τη διάγνωση αποκλείονται οι περιπτώσεις εκείνες, όπου εξαιτίας κάποιας ιατρικής ή νευρολογικής κατάστασης (νόσος πάρκινσον, τραυλισμός κ.α.), το άτομο ανησυχεί για την εικόνα του στον κοινωνικό περίγυρο και τις επιπτώσεις της δυσκολίας του στην δουλειά ή την κοινωνική του ζωή.

Η εικόνα ενός ατόμου με κοινωνική φοβία

Τα άτομα με κοινωνική φοβία γνωρίζουν ότι ο φόβος τους είναι παράλογος, αλλά αδυνατούν να τον ελέγξουν. Συνήθως αποφεύγουν τα μέρη και τις καταστάσεις που τους προκαλούν το φοβικό συναίσθημα και όταν επιλέγουν να τα υπομείνουν, βιώνουν έντονη δυσφορία και άγχος, συνοδευόμενα από σωματικές ενοχλήσεις όπως είναι οι γαστρεντερικοί πόνοι, το αίσθημα παλμών, η εφίδρωση, η διάρροια, η ερυθρότητα του προσώπου κ.α. Κυρίως έχουν την αίσθηση ότι βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής, ότι οι άλλοι τους παρατηρούν και τους σχολιάζουν αρνητικά και ανησυχούν ότι θα θεωρηθούν ανίκανα, αδύναμα, τρελά, ανόητα κ.α. Έντονο είναι επίσης το προληπτικό άγχος, το άγχος δηλαδή το οποίο εμφανίζεται εν αναμονή κάποιας κοινωνικής περίστασης στην οποία θα πρέπει να παρευρεθεί το άτομο.

Παραδείγματα κοινωνικής φοβίας είναι το άγχος του ατόμου να μιλήσει, να φάει ή να πιει δημόσια από ανησυχία μήπως οι άλλοι παρατηρήσουν ότι τα χέρια του τρέμουν, η δυσκολία του να μιλήσει σε άλλους από φόβο μήπως δεν έχει καλή άρθρωση, η αποφυγή των πρώτων ραντεβού, των συνεντεύξεων για δουλειά κ.α. Συναφή με τα παραπάνω είναι η υπερευαισθησία στην κριτική, την αξιολόγηση ή την απόρριψη, η αποφυγή βλεμματικής επαφής, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και τα αισθήματα κατωτερότητας.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διαχωρίσουμε την κοινωνική φοβία από την ντροπαλότητα. Ενώ κάποια συναισθήματα και αντιδράσεις μπορεί να μοιάζουν και όλοι μας ενδέχεται να έχουμε βιώσει σε ορισμένες φάσεις της ζωής μας, ωστόσο τα ντροπαλά άτομα, δεν βιώνουν τόσο έντονες σωματικές ενοχλήσεις και συμπτώματα όπως τα άτομα με κοινωνική φοβία. Επίσης τα ντροπαλά άτομα δεν αποφεύγουν κοινωνικές καταστάσεις ούτε παρεμποδίζεται η καθημερινή λειτουργικότητα τους. Τα άτομα με κοινωνική φοβία μπορεί ακόμα και να εγκαταλείψουν το σχολείο, να παραιτηθούν από την εργασία τους, έχουν λίγους φίλους και περιορισμένες ερωτικές σχέσεις, μπορεί να παραμένουν με τους γονείς τους ή να προσκολλώνται σε δυσλειτουργικές σχέσεις.

Η κοινωνική φοβία μπορεί να εμφανίζεται σε συγκεκριμένες μόνο καταστάσεις ή να είναι γενικευμένη σε πληθώρα καταστάσεων στη ζωή του ατόμου.

Η κοινωνική φοβία στα παιδιά

Η κοινωνική φοβία στα παιδιά μπορεί να εκδηλωθεί με κλάματα, νευρικότητα, προσκόλληση σε ένα οικείο πρόσωπο και βωβότητα. Συνήθως υπάρχει η εικόνα ενός “ντροπαλού” παιδιού που αρνείται να συμμετάσχει ακόμα και σε ομαδικά παιχνίδια με συνομηλίκους. Τα μεγαλύτερα παιδιά, εξαιτίας του άγχους των εξετάσεων προφορικών ή γραπτών, έχουν χαμηλή επίδοση, ενώ σε κάθε ηλικία μπορεί να εμφανιστεί άρνηση για το σχολείο. Τα παιδιά δεν αναγνωρίζουν το παράλογο του φόβου τους και δεν έχουν την δυνατότητα να αποφύγουν τις καταστάσεις εκείνες που τους προκαλούν τη δυσφορία. Επιπλέον επειδή τα παραπάνω συμπτώματα μοιάζουν με αυτά της σχολικής φοβίας και του άγχους αποχωρισμού, θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί ως προς τη διάγνωση αλλά και την παρέμβαση.

Η πορεία και η αντιμετώπιση της διαταραχής

Η κοινωνική φοβία φαίνεται να είναι πιο συχνή σε γυναίκες απ’ότι σε άντρες και κατά κανόνα εμφανίζεται πρώτη φορά κατά την εφηβεία. Η έναρξη μπορεί να οφείλεται σε κάποιο τραυματικό γεγονός που έφερε το άτομο σε αμηχανία ή μπορεί να είναι αιφνίδια χωρίς εμφανή αιτιολογικό παράγοντα. Στη δεύτερη περίπτωση θα πρέπει να αναζητήσουμε τα αίτια στις οικογενειακές σχέσεις κατά την παιδική ηλικία και στο πρότυπο των ίδιων των γονέων. Η πορεία της είναι συνεχής ωστόσο η βαρύτητα της εξαρτάται από τους στρεσογόνους ή υποστηρικτικούς παράγοντες που εμφανίζονται στη ζωή του ατόμου.

Η κοινωνική φοβία μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με ψυχοθεραπεία. Κατά τη διάρκεια της το άτομο εκπαιδεύεται σε τεχνικές χαλάρωσης και ανακούφισης από το άγχος και εντοπίζει τα αίτια και τις δυσλειτουργικές σκέψεις που οδηγούν στην διαταραχή, τα οποία κατανοεί και αναδομεί σε θετικές πεποιθήσεις και συμπεριφορές. Στην περίπτωση όπου η φοβία οφείλει τα αίτια της σε κάποιο τραυματικό γεγονός, ιδιαίτερα αποτελεσματική μπορεί να είναι η μέθοδος EMDR (Eye movement desensitization and reprocessing), η πλέον σύγχρονη μέθοδος για την αντιμετώπιση ψυχικού τραύματος. Με τη μέθοδο αυτή το άτομο έρχεται σε επαφή με το αρχικό τραυματικό γεγονός, το επεξεργάζεται μέσα σε ένα ασφαλές περιβάλλον και με αυτό τον τρόπο επέρχεται η ίαση. Επιπλέον επεξεργάζεται μελλοντικές κοινωνικές καταστάσεις ή προσεχείς καταστάσεις οι οποίες του προκαλούν φόβο, έτσι ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει σε αυτές με επιτυχία.

Τέλος στην κοινωνική φοβία ιδιαίτερα αποτελεσματική μπορεί να είναι η ομαδική θεραπεία, όπου το άτομο βρίσκει ένα πλαίσιο στήριξης από άλλα άτομα με το ίδιο πρόβλημα αλλά μπορεί ταυτόχρονα να πειραματιστεί σε όσα τον αγχώνουν μέσα σε ένα ασφαλές περιβάλλον αποδοχής.

Σε περιπτώσεις όπου τα συμπτώματα είναι ιδιαίτερα έντονα ενδεχομένως να απαιτείται φαρμακευτική αγωγή. Ένας έμπειρος ψυχολόγος μπορεί να καθορίσει το θεραπευτικό συμβόλαιο και να συμβουλέψει σωστά για όσα απαιτούνται για την αντιμετώπιση της διαταραχής.