Περίληψις
Η οικονομική ευμάρεια αποτελεί συντελεστήν βελτιώσεως της ποιοτικής στάθμης της ζωής των ανθρώ- πων και της ευημερίας των κοινωνιών, χωρίς να αποτελή το κύριον υπόβαθρον της ευτυχίας. ο άνθρωπος καταβάλλει προσπαθείας και αναλίσκεται επί αιώνας άλλοτε μεν διά την οικονομικήν επικράτησιν άλλοτε δε διά την επίτευξιν οικονομικών ισορροπιών. Είναι αληθές ότι η οικονομική σταθερότης και ο ορθός οικονομικός προγραμματισμός συμβάλλουν εις την αρμονικήν κοινωνικήν πορείαν του ατόμου. αντιθέτως η οικονομική κρίσις αυξάνει την κοινωνικήν ανασφάλειαν και επισωρεύει πλεονάζον άγχος, αγωνίαν και θλίψιν. αι πολύμορφοι οικονομικαί εξαρτήσεις και αλληλοεπιδράσεις τόσον εις επίπεδον χωρών, όσον και εν μέσω των κοινωνικών τάξεων και των επί μέρους ατόμων προκαλεί αλυσιδωτάς αντιδράσεις, συνεπεία των οποίων επέρχονται διαδοχικαί κρίσεις, εξαπλούμεναι ευρέως, επηρεάζουσαι ετέρους ζωτικής βαρύτητος τομείς πέραν της οικονομίας. Εις την αναζήτησιν των αιτίων των κατά καιρούς επερχομένων οικονομικών κρίσεων, διαπιστούται ότι κατά το πλείστον αύται αποτελούν συνάρτησιν άλλοτε μεν των οικολογικών καταστροφών, άλλοτε δε της πνευματικής και ηθικής κρίσεως των κοινωνιών. η πνευματική και ηθική κρίσις, εκ της απομακρύνσεως από τας πνευματικάς αξίας και την ζώσαν και ενεργόν πνευματικήν ζωήν, πλήττουσα κατά κύριον λόγον τον οικογενειακόν χώρον, ευλόγως επεκτείνεται εντός του ευρυτέρου κοινωνικού χώρου και επηρεάζει την πολιτικήν ζωήν, η οποία καθίσταται ασταθής, ταραχώδης και ενίοτε αδιέξοδος. Εις το υπόβαθρον εκάστης κρίσεως, κατ’ ουσίαν ευρίσκεται η υπαρξιακή κρίσις και ο φόβος ο οποίος απορρέει εξ αυτής, ως αρχέγονον συναίσθημα της υπαρξιακής απειλής. η οικονομική κρίσις εντείνει την κοινωνικήν ανασφάλειαν και αύτη μεγιστοποιεί τον φόβον , την αγωνίαν, το άγχος, την θλίψιν, εκ παραλλήλου αυξάνει την απόστασιν μεταξύ των ακραίων οικονομικών τάξεων και μεγιστοποιεί την ανασφάλειαν των ασθενεστέρων. αι προσπάθειαι οικονομικής βελτιώσεως θα πρέπη πάντοτε να πραγματοποιούνται με γνώμονα την βελτίωσιν της ποιότητος ζωής και ευημερίαν όλων των ανθρώπων, άνευ εξαιρέσεων, κατά ισότιμον και αρμονικόν τρόπον, επί τη βάσει των αρχών της κοινωνικής δικαιοσύνης και του σεβασμού του ανθρωπίνου προσώπου. η οικονομία εστηριγμένη εις τας ηθικάς αξίας και προσανατολιζομένη εις την σταθεράν επιδίωξιν επιλύσεως των μειζόνων κοινωνικών προβλημάτων, ήτοι της πενίας, της ανεργίας, της ασθενείας, της αμαθείας, της παραβατικότητος, της συνθλίψεως της αξιοπρεπείας και του σεβασμού του ανθρώπου θα ηδύνατο να συμβάλη αποφα- σιστικώς εις την ανοδικήν πορείαν του ανθρώπου και εις την διαμόρφωσιν ευτυχεστέρας κοινωνίας με ευρυτέρας προοπτικάς.
Εισαγωγή
Ο άνθρωπος πολλάκις διήλθεν εποχάς κρίσεως, εις τας οποίας εδοκιμάζετο η ψυχική ισχύς του, η καλλιέργεια του, η ωριμότης της σκέψεως, αι ηθικαί αντιστάσεις, η υπομονή, η καρτερία, η αγωνιστικότης, η αντοχή, ο αυτοέλεγχος, η ευφυΐα, η σοφία και η αρετή του. Αι κρίσεις, τας οποίας διέρχεται, είναι δυνατόν να ανα- φέρονται εις την προσωπικήν ζωήν του ή να αποτε- λούν ευρύτερον κοινωνικόν φαινόμενον, η έκτασις του οποίου, εις ακραίας περιπτώσεις, ενδέχεται να προσλαμβάνη παγκόσμιον χαρακτήρα.
Σήμερον διερχόμεθα παγκόσμιον οικονομικήν κρί- σιν. Ο οικονομικός παράγων, εις τον οποίον τόσην βαρύτητα δίδει η σύγχρονος κοινωνία, διαγράφει ημι- τονοειδή καμπύλην, υποβιβάζων άλλας χώρας και υπερυψών άλλας, χωρίς σταθερότητα. Αι εναλλαγαί της οικονομικής στάθμης των κοινωνιών και των επί μέρους ατόμων κορυφώνει το άγχος και την αγω- νίαν, η οποία εγένετο σταθερός σύντροφος της ανθρωπίνης υπάρξεως κατά τον τελευταίον αιώνα. Αι ειδήσεις, αι αναφερόμεναι εις την οικονομίαν απο- τελούν σήμερον το επίκεντρον των μέσων μαζικής ενημερώσεως και ικανού αριθμού καθημερινών δημοσιευμάτων παγκοσμίως. Η απειλή της οικονομι- κής καταρρεύσεως επικρέμεται ως δαμόκλειος σπάθη και μεγιστοποιεί την αγωνίαν του μέλλοντος. Οι οικονομικοί δείκται καθίστανται γνώμονες της δυσ- τυχίας ή της χαράς και ελπίδος των ανθρώπων.
Τα αίτια της οικονομικής κρίσεως
Ο σκεπτόμενος άνθρωπος διερωτάται ποία είναι τα βαθύτερα αίτια των οικονομικών κρίσεων και εις ποίαν οδόν οδηγεί η συνεχώς αυξανομένη οικονομι- κή ανασφάλεια, η οποία έχει τόσον ισχυράν επίδρα- σιν επί της ψυχολογίας των κοινωνιών. Ανατρέχων εις την ιστορίαν διαπιστώνει την ύπαρξιν αναλόγων φαινομένων οικονομικής ασταθείας, εκδηλωμένων ενίοτε υπό τραγικωτέραν, ακραίαν έκφρασιν, η μελέτη των οποίων οδηγεί εις πολύτιμα συμπεράσματα.
Η κρίσις των ηθικών και πνευματικών αξιών
Η εμβάθυνσις εις τα αληθή αίτια της κρίσεως και της εκάστοτε οικονομικής καταρρεύσεως οδηγεί εις την διαπίστωσιν, ότι η ηθική κρίσις αποτελεί το αληθές υπόβαθρον της οικονομικής τοιαύτης. Η ηθική κρίσις, η οποία συνεπάγεται την αλλοίωσιν του αρμονικού περιγράμματος του ανθρωπίνου προσώπου, την καταστρατήγησιν των ηθικών αξιών και δι’ αυτής τον εμπαιγμόν και την σταδιακήν εκμηδένησιν του σεβα- σμού και της αξιοπρεπείας του ανθρώπου, προκαλεί βαθυτάτην τραυματικήν εμπειρίαν εις το άτομον ως πρόσωπον, ως μέλος οικογενείας και ως μέλος του κοινωνικού χώρου, επιφέρουσα εν τέλει την εξουθένωσιν αυτού.επιφέρουσα εν τέλει την εξουθέ- νωσιν αυτού, κατά την οποίαν ούτος σταδιακός βυθίζεται εντός του τέλματος της φιλαυτίας και του ευδαιμονισμού.
Η πνευματική κρίσις οδηγεί εκ παραλλήλου αναποφεύκτως εις την κρίσιν της παιδείας, κατά την οποίαν τα εκπαιδευτικά συστήματα, από τας αρχικάς ήδη βαθμίδας προσανατολίζονται προς τας θετικάς και οικονομικάς επιστήμας και απομακρύνονται συν τω χρόνω εκ των θεωρητικών επιστημών, αφήνοντα ούτως αναπαντήτους τας βαθυτέρας αναζητήσεις της ανθρωπίνης ψυχής.
Η κρίσις εις την οικογένειαν και την κοινωνίαν
Είναι επόμενον η πνευματική κρίσις να συνεπάγεται και την κρίσιν εντός του οικογενειακού χώρου. Η οικογένεια, στηριζομένη εις το ιερόν αίσθημα της αγάπης, του σεβασμού, της εκτιμήσεως, της κατανοήσεως, της μεθέξεως και της περιχωρήσεως, της σωφροσύνης, της αναγνωρίσεως της αξίας και των αρετών των προσώπων, τα οποία συνθέτουν αυτήν και της πλήρους ανυποκρίτου αποδοχής αυτών, διεπομένη πάντοτε υπό του αισθήματος της ευθύνης, υφίσταται σοβαράς δονήσεις όταν αμβλύνωνται αι ανωτέρω αρχαί και ο οικονομικός παράγων κυριαρχεί εις την σκέψιν και εις την ζωήν των μελών της.
Η οικογενειακή κρίσις ευλόγως προκαλεί την κοινωνικήν κρίσιν. Ο ιστός της κοινωνίας ρήγνυται επί ρήξεως του οικογενειακού θεσμού. Αλλοιουμένου του κυττάρου αλλοιούται όλος ο οργανισμός.. Άτομα, τα οποία δεν εγνώρισαν την αγάπην και την στοργήν εντός της οικογενειακής εστίας, δεν είχον το αρμονικόν πατρικόν ή μητρικόν πρότυπον διά να διαμορφώσουν τας βασικάς δομάς της προσωπικότητος των, δεν συνέθεσαν έν αρμονικόν αξιολογικόν σύστημα επί του οποίου θα διαμορφώσουν τας βασικάς αρχάς της κοινωνικής συμπεριφοράς των ,δεν συνέθεσαν έν αρμονικόν αξιολογικόν σύστημα επί του οποίου θα διαμορφώσουν τας βασικάς αρχάς της
κοινωνικής συμπεριφοράς των, εισέρχονται εν συνεχεία εις τον κοινωνικόν χώρον, ουχί διά να σεβα- σθούν και να προασπίσουν την αρμονίαν αυτού, αλλά διά να εκφράσουν την ανταγωνιστικότητά των, την διεκδικητικότητα, την εσωτερικήν πικρίαν των, την απορριπτικότητα, τας τάσεις υπεροχής και επικρατήσεως και να συμβάλλουν κατ΄ επέκτασιν εις την διαιώνισιν του κοινωνικού δράματος και της καθημερινής ανασφαλείας και αβεβαιότητος.
Η κρίσις εις την πολιτικήν ζωήν
Εκ της κοινωνικής δυσαρμονίας ευλόγως απορρέει και η πολιτική δυσαρμονία. Γόνοι οικογενειών διερχομένων εμφανή ή αφανή κρίσιν, επωαζόμενοι εντός βεβαρημένης και τεταμένης κοινωνικής ατμοσφαίρας, μεταφέρουν την εσωτερικήν κρίσιν και δυσαρμονίαν αυτών εις την πολιτικήν ζωήν, η οποία ευλόγως καθίσταται ασταθής, ταραχώδης και ενίοτε αδιέ- ξοδος, χωρίς να χαρακτηρίζεται από το πνεύμα της θυσίας διά το κοινόν όφελος, τον βαθύ σεβασμόν εις την αξίαν του ανθρωπίνου προσώπου, την συνεχή προσπάθειαν και αγωνίαν διά την κοινωνικήν αρμο- νίαν και δικαιοσύνην, χωρίς να έχη προοπτικήν διά το μέλλον, περιοριζομένη εις την ρηχότητα της προ- σωρινότητος.
Η υπαρξιακή κρίσις
Εις το υπόβαθρον εκάστης κρίσεως ευρίσκεται η υπαρξιακή κρίσις και ο φόβος ο οποίος απορρέει εξ αυτής, αποτελών το πλέον αρχέγονον συναίσθημα της υπαρξιακής απειλής. Η υπαρξιακή ανασφάλεια του ατόμου, η αγωνία της μαζικότητος εκ της συνθλίψεως του προσωπικού Είναι, η απόσβεσις των προσδοκιών, το εσωτερικόν αδιέξοδον συνθέτουν την τραγικήν συγχορδίαν του συγχρόνου ανθρώπου, ο οποίος αθροίζει συνεχώς τραυματικάς εμπειρίας, από της παιδικής ήδη ηλικίας.
Η θλίψις, η αβεβαιότης ή αίσθησις της προσωρινότητος, διαπλέκονται μετά της φιλαυτίας, του εγωκε- ντρισμού, της διεκδικητικότητος, των τάσεων υπεροχής και επικρατήσεως ιδίως εις τον οικονομικόν τομέα, της ανταγωνιστικότητος, της κοινωνικής ανευθυνότητος, της ελλείψεως εσωτερικής τάξεως και της συναισθηματικής αδιαφορίας διά τον πλη- σίον και διά την πορείαν της κοινωνίας.
Η αναπτυσσομένη αντιρροπιστική υπερτίμησις των ανθρωπίνων δυνάμεων εις την φθίνουσαν κοινωνίαν συνεπάγεται την υποτίμησιν του θείου και αποτελεί ύβριν, την πηγήν των δεινών κατά τους αρχαίους τραγικούς και το υπόβαθρον των κοινωνικών αντιθέσεων.
Ο φόβος του θανάτου πλανάται εις την ψυχήν και την ζωήν των ανθρώπων. Η επικέντρωσις εις τον οικονομικόν παράγοντα και εις την κοσμικήν δόξαν επαυξάνει την χοϊκότητα του ανθρώπου, υπογραμμίζει την προσωρινότητα και την φθαρτότητα αυτού και μεγιστοποιεί τα φοβικά βιώματα αυτού, απομακρύνουσα αυτόν από την αληθή αίσθησιν της ευδαιμονίας.
Η συναισθηματική κρίσις
Η συναισθηματική αδιαφορία διά τον ανθρώπινον πόνον, διά τον πάσχοντα σωματικώς, ψυχικώς και κοινωνικώς, ο οποίος εκλιπαρεί και επικαλείται διηνεκώς την κατανόησιν, την προσοχήν, την συμπαράστασιν, την μέθεξιν, την προσφοράν και την αγάπην αποτελεί το κύριον πάθος του ανθρώπου της εποχής μας, ο οποίος εγκυστούται εις εαυτόν, επικρατή η ουσιώδης και αξονικής βαρύτητος προσπάθεια της ομοτίμου βελτιώσεως των συνθηκών της ζωής των ανθρώπων και της σταθεράς ανόδου αναπτύσσων σειράν αμυντικών μηχανισμών, κατατεμνόμενος ψυχικώς και αυτοαναιρούμενος, μη γνωρίζων ενίοτε την οδόν την οποίαν ακολουθεί , προβαίνων εις συνεχή ανεξέλεγκτον αυτοπροβολήν, ενίοτε άνευ λόγου, εις τα πλαίσια του διηνεκώς αυξανομένου κοσμικού φρονήματος και βυθιζόμενος συνεχώς εις το άγχος και την κατάθλιψιν.
Αι συνέπειαι της οικονομικής κρίσεως
Εντός της δύνης των οικονομικών επιδιώξεων παρακάμπτεται η οδός της αρετής, η οποία έχει πλέον θεωρητικήν αξίαν και δεν αποτελεί τον κύριον βιωματικόν σκοπόν, το αληθές νόημα και την σταθεράν επιδίωξιν της ζωής. Κατά κύριον δε λόγον παρακάμπτεται η οδός της αυτογνωσίας, διά της οποίας ο άνθρωπος ανευρίσκει την υπαρξιακήν ταυτότητα αυτού και εν συνεχεία την αληθή λειτουργικότητα εντός του ζώντος κοινωνικού οργανισμού, συμβάλλων εις την εμφανή ή την αφανή αρμονίαν του συνόλου. Εκ παραλλήλου. εις την θύελλαν των οικονομικών διεκδικήσεων παρακάμπτεται η οδός της αληθείας. Η διττή σχέσις οικονομική επιδίωξις και οικονομική ανασφάλεια, η οποία αποτελεί συνεχή διελκυστίνδα εις την σκέψιν και την ζωήν των ατόμων, απομακρύνει από την αλήθειαν και δεσμεύει την εσωτερικήν και κοινωνικήν ελευθερίαν αυτού.
Η οικονομική ανασφάλεια εντείνει την κοινωνικήν ανασφάλειαν και η κοινωνική ανασφάλεια μεγιστοποιεί τον φόβον, την αγωνίαν, το άγχος, την θλίψιν. Η οικονομική κρίσεις αυξάνει την απόστασιν μεταξύ πλούτου και πτωχείας και μεγιστοποιεί την ανασφάλειαν των ασθενεστέρων οικονομικώς κοινωνικών τάξεων.
Η επένδυσις της ευτυχίας εις τον οικονομικόν παράγοντα, λόγω της προσωρινότητος και της ασταθείας αυτού, γεννά την συνεχή αγωνίαν και την καθήλωσιν εις την χοϊκότητα, επί της οποίας αναιρού- νται όλαι αι υψηλαί προσδοκίαι και όλαι αι ψυχικαί ανατάσεις, εκ της εκριζώσεως των πνευματικών αξιών.
Η ανισότιμος κατανομή των αγαθών εστέρησεν, εκ παραλλήλου, την δυνατότητα της προηγμένης παιδείας εις τα ασθενέστερα οικονομικώς άτομα, τα οποία εστρέφοντο πρωτίστως εις την παραγωγικήν εργασίαν, εις ηλικίαν κατά την οποίαν η παιδεία θα ηδύνατο να συμπληρώση αρμονικώς το περίγραμμα της προσωπικότητος των και να εκπληρώση τας ψυχικάς και πνευματικάς προσδοκίας των.
Η φιλοσοφία της οικονομίας
Ο άνθρωπος καταβάλλει προσπαθείας και αναλίσκεται επί αιώνας άλλοτε μεν διά την οικονομικήν επικράτησιν άλλοτε δε διά την επίτευξιν οικονομικών ισορροπιών. Από της εποχής των θεμελιωτών των νεωτέρων οικονομικών θεωριών κατά τα τέλη του 19ου και τας αρχάς του 20ου αιώνος, εδόθη ιδιαιτέρα έμφασις εις την σημασίαν της μεγίστης οικονομικής αποδόσεως και εις την ανάλυσιν των πολυσχιδών οικονομικών φαινομένων, τα οποία αναφύονται εις την δυτικήν κυρίως οικονομίαν χαρακτηριζόμενα, κατά το πλείστον, από τας πολυμόρφους τάσεις συγκεντρώσεως των αγαθών εις χείρας ολίγων.
Πολλοί εκ των ασχολουμένων μετά την φιλοσοφίας της οικονομίας προσπαθούν να εδραιώσουν την άποψιν, ότι επί των οικονομικών παραμέτρων στηρίζεται κατά μέγα μέρος η ευτυχία και η πρόοδος των ατόμων και της κοινωνίας και κατ’ επέκτασιν ορθόν είναι να καταβάλλωνται μεγάλαι προσπάθειαι διά την επίτευξιν υψηλών οικονομικών στόχων. Η ελάττωσις των δαπανών, η αύξησις του εισοδήματος ή κυρίως αμφότερα συνθέτουν την βασικήν φιλοσοφίαν της οικονομίας.
Η μετά προσοχής εκδαπάνησις και μετά ενθουσιασμού και ζήλου αύξησις των εσόδων κατέστη σύνθημα εις την δυτικήν κοινωνίαν, η οποία απώλεσεν ανυπολόγιστον χρόνον διά να εξεύρη τρόπους αυξήσεως των εσόδων και περικοπής των δαπανών, πολλάκις εις βάρος της υγείας, της παιδείας και της αξιοπρεπείας των πολιτών.
Ηανωτέρω φιλοσοφία της οικονομίας ευλόγως εισάγει το άτομον εις μίαν ιδιαιτέρως σύνθετον και ανταγωνιστικήν κοινωνίαν, εις την οποίαν οι πάντες επιζητούν το κέρδος, προσπαθούν εναγωνίως να αποφύγουν την οικονομικήν συρρίκνωσιν, ζουν το άγχος των δυναμικών τάσεων και της ευμεταβλητότητος των αγορών, μεθ’ όλων των υποκρυπτομένων οικονομικών κινδύνων, εις βάρος της κοινωνικής αρμονίας, της φιλίας, του σεβασμού προς τον πλησίον και της εσωτερικής ειρήνης.
Η εκ παραλλήλου προσπάθεια αναπτύξεως προτύπων οικονομικού ισοζυγίου, η μελέτη των οποίων θα ήτο δυνατόν να συμβάλη εις την ερμηνείαν πολλών εκ των οικονομολογικών φαινομένων, αποτελούσα σήμερον τον θεμέλιον λίθον του οικοδομήματος της «ευημερούσης οικονομίας του μέλλοντος», αντιμετωπίζεται πλέον μετά πολλού σκεπτικισμού, λόγω των περιωρισμένων δυνατοτήτων εφαρμογής αυτών εντός του πολυδιαστάτου και πολυμερούς συγχρόνου κοινωνικού ιστού, του οποίου η οικονομική και πολιτική ευμεταβλητότης ευλόγως αποτρέπει την σταθεροποίησιν οικονομικών προτύπων, μέσω καταλλήλων χειρισμών αυτορρυθμίσεως, οι οποίοι είναι αδύνατον να προσλάβουν γραμμικόν χαρακτήρα, παρ’ όλας τας εναγωνίους προσπα- θείας των ειδημόνων κατά τας τελευταίας δεκαετίας. Είναι εύλογον, ότι αι σημαντικαί πολιτικαί, πολιτιστικαί και οικονομικαί διαφοραί μεταξύ των χωρών αποτελούν ισχυρόν κώλυμα, εις την προσπάθειαν επικρατήσεως ενιαίας οικονομικής φιλοσοφίας και ομοτίμων εφαρμογών αυτής εις τον διεθνή χώρον.
Η εμπειρία η οποία αποκτάται εκ της παρατηρήσεως των διακυμάνσεων εις την οικονομία, συνηγορεί υπέρ της απόψεως ότι αι πολύμορφοι οικονομικαί εξαρτήσεις και αλληλοεπιδράσεις τόσον εις επίπεδον χωρών, όσον και εν μέσω των κοινωνικών τάξεων και των επι μέρους ατόμων προκαλεί αλυσιδωτάς αντιδράσεις, συνεπεία των οποίων επέρχονται διαδοχικαί κρίσεις, εξαπλούμεναι ευρέως, επηρεάζουσαι ετέρους ζωτικής βαρύτητος τομείς πέραν της οικονομίας.
Εις την φιλοσοφίαν της οικονομίας θα πρέπη να του επιπέδου της κοινωνικής ευμαρείας και της προσωπικής ευεξίας αυτών.
Η επικράτησις της φιλαυτίας, απότοκος της οποίας είναι η συνεχής αναζήτησις του κέρδους και η κελλιέργεια του ακράτου ανταγωνισμού απομακρύνει από την ισοτιμίαν εις την κατανομήν των υλικών αγαθών και ιδίως από τον ισότιμον σεβασμόν του ανθρωπίνου προσώπου. Εάν η προσπάθεια ανό- δου της οικονομίας συνεβάδιζεν μετά της προσπαθείας βελτιώσεως της παιδείας και της πνευματικής καλλιεργείας των ατόμων, τα ακραία φαινόμενα του ανταγωνισμού και της οικονομικής επικρατήσεως υπό ατόμων ή κοινωνιών θα υπεχώρουν προ του αισθήματος της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αρμονικής επικοινωνίας των ανθρώπων επί τη βάσει των ηθικών αξιών και του αισθήματος της κοινωνικής ευθύνης.
Αι προσπάθειαι οικονομικής βελτιώσεως θα πρέπη πάντοτε να πραγματοποιούνται με γνώμονα την βελτίωσιν της ποιότητος ζωής όλων των ανθρώπων, άνευ εξαιρέσεων, κατά ισότιμον και αρμονικόν τρόπον. . Η οικονομική βελτίωσις, η οποία στηρίζεται επί σταθερών βάσεων και ιδίως επί της ορθής αξιο- ποιήσεως του χρόνου, της αυξήσεως της παραγωγικότητος, της ορθής, ηπίας και μετά διαφανείας κατανομής των δαπανών και των κερδών, της ορθής περιθάλψεως της υγείας και της αναβαθμίσεως του ανθρωπίνου δυναμικού, της ορθής και υπευθύνου παιδείας, της καλλιεργείας των ηθικών αξιών,του σεβασμού του ανθρωπίνου προσώπου και της ομοτίμου άρσεως των οικονομικών βαρών, ιδίως από τα πλέον ευπαθή μέλη της κοινωνίας, θα συμβάλη εις την κοινωνικήν σταθερότητα και εις την άρσιν του πλεονάζοντος άγχους και της κοινωνικής ανασφαλείας, υπό των οποίων διακατέχεται ο σύγχρονος άνθρωπος εις όλας πλέον τας περιοχάς της γης.
Αι ευρύτεραι επιπτώσεις της ιδιαιτέρας εμφάνσεως του οικονομικού συντελεστού και των επερ- χομένων οικονομικών κρίσεων
Η ιδαιτέρα έμφασις, η οποία εδόθη εις την οικονομίαν, επηρέασεν ουσιωδώς τας επιστήμας, δεδομένου ότι παρετηρήθη ιδαιτέρα στροφή και εστίασις εις την έρευναν επί των θετικών επιστημών, τα επιτεύγματα των οποίων διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλον εις την άνοδον της παραγωγικότητος και την βελτίωσιν της οικονομίας.
Η στροφή αύτη είχεν ως αποτέλεσμα αφ΄ ενός μεν την απομάκρυνσιν από την κλασσικήν παιδείαν και έρευναν, αφ’ ετέρου δε την ανάπτυξιν αλληλεξαρτήσεων οικονομίας και επιστήμης, δεδομένου ότι τα διατιθέμενα κεφάλαια διά την έρευναν εις το πεδίον των θετικών επιστημών σταδιακώς καθίσταντο υψηλότερα και προσείλκυαν ευλόγως όλον και μεγαλύτερον αριθμόν επιστημόνων υψηλής στάθμης, οι οποίοι αφιέρωναν το μέγιστον του χρόνου των εις την βασικήν ή την εφηρμοσμένην έρευναν, τα αποτελέσματα της οποίας θα ήσαν επ’ αγαθόν της οικονομίας.
Αι επερχόμεναι, εκ παραλλήλου, κατά καιρούς οικονομικαί κρίσεις, αι οποίαι συνεπάγονται την οικονομικήν απόκλισιν και συρρίκνωσιν, συνέβαλον εις την συγκέντρωσιν ικανού πληθυσμού εις τα μεγάλα αστικά κέντρα και εις την κατ’ επέκτασιν συσσώρευσιν προβλημάτων, υπό μορφήν χιονοστιβάδος, τα οποία απορρέουν από τας πλημμελείς συνθήκας διαβιώσεως, την πενίαν και την περιωρισμένην παιδείαν, επηρεάζοντα τόσον την σωματικήν όσον και εις την ψυχικήν υγείαν των πολιτών.
Τραγικά φαινόμενα, ως είναι η χρήσις και ο εθισμός εις εξαρτησιογόνους ουσίας και η παραβατική συμπεριφορά, ιδίως των νέων, αποτελούν το πλέον οδυνηρόν φαινόμενον κοινωνικής παρακμής, το οποίον κατά κανόνα είναι συνδεδεμένον μετά της πενίας, της ανεργίας και της ελλείψεως πάσης απασχολήσεως, της εκ συστήματος επαιτείας, της πλημμελούς παιδείας, και της κοινωνικής περιθωριοποιήσεως.
Η αλλοίωσις του χαρακτήρος και η άμβλυνσις των ηθικών αξιών επιφέρει την μείζονα απόκλισιν των ατόμων προς περιθωριακού τύπου συμπεριφοράς και την κατ’ επέκτασιν κορύφωσιν του συντελουμένου κοινωνικού δράματος.
Εις ευρύτερον επίπεδον η επιδίωξις της ταχείας αυξήσεως των οικονομικών παραμέτρων καθίσταται πρόξενος οικολογικής κρίσεως η οποία εν συνεχεία ευλόγως προκαλεί ή αυξάνει την υπάρχουσαν οικο- νομικήν κρίσιν.
Η έξοδος εκ της οικονομικής κρίσεως
Η οικονομική ευμάρεια αποτελεί συντελεστήν βελτιώσεως της ποιοτικής στάθμης της ζωής των ανθρώ- πων και της ευημερίας των κοινωνιών, χωρίς να αποτελή το κύριον υπόβαθρον της ευτυχίας. ο άνθρωπος καταβάλλει προσπαθείας και αναλίσκεται επί αιώνας άλλοτε μεν διά την οικονομικήν επικράτησιν άλλοτε δε διά την επίτευξιν οικονομικών ισορροπιών. Είναι αληθές ότι η οικονομική σταθερότης και ο ορθός οικονομικός προγραμματισμός συμβάλλουν εις την αρμονικήν κοινωνικήν πορείαν του ατόμου. αντιθέτως η οικονομική κρίσις αυξάνει την κοινωνικήν ανασφάλειαν και επισωρεύει πλεονάζον άγχος, αγωνίαν και θλίψιν. αι πολύμορφοι οικονομικαί εξαρτήσεις και αλληλοεπιδράσεις τόσον εις επίπεδον χωρών, όσον και εν μέσω των κοινωνικών τάξεων και των επί μέρους ατόμων προκαλεί αλυσιδωτάς αντιδράσεις, συνεπεία των οποίων επέρχονται διαδοχικαί κρίσεις, εξαπλούμεναι ευρέως, επηρεάζουσαι ετέρους ζωτικής βαρύτητος τομείς πέραν της οικονομίας. Εις την αναζήτησιν των αιτίων των κατά καιρούς επερχομένων οικονομικών κρίσεων, διαπιστούται ότι κατά το πλείστον αύται αποτελούν συνάρτησιν άλλοτε μεν των οικολογικών καταστροφών, άλλοτε δε της πνευματικής και ηθικής κρίσεως των κοινωνιών. η πνευματική και ηθική κρίσις, εκ της απομακρύνσεως από τας πνευματικάς αξίας και την ζώσαν και ενεργόν πνευματικήν ζωήν, πλήττουσα κατά κύριον λόγον τον οικογενειακόν χώρον, ευλόγως επεκτείνεται εντός του ευρυτέρου κοινωνικού χώρου και επηρεάζει την πολιτικήν ζωήν, η οποία καθίσταται ασταθής, ταραχώδης και ενίοτε αδιέξοδος. Εις το υπόβαθρον εκάστης κρίσεως, κατ’ ουσίαν ευρίσκεται η υπαρξιακή κρίσις και ο φόβος ο οποίος απορρέει εξ αυτής, ως αρχέγονον συναίσθημα της υπαρξιακής απειλής. η οικονομική κρίσις εντείνει την κοινωνικήν ανασφάλειαν και αύτη μεγιστοποιεί τον φόβον , την αγωνίαν, το άγχος, την θλίψιν, εκ παραλλήλου αυξάνει την απόστασιν μεταξύ των ακραίων οικονομικών τάξεων και μεγιστοποιεί την ανασφάλειαν των ασθενεστέρων. αι προσπάθειαι οικονομικής βελτιώσεως θα πρέπη πάντοτε να πραγματοποιούνται με γνώμονα την βελτίωσιν της ποιότητος ζωής και ευημερίαν όλων των ανθρώπων, άνευ εξαιρέσεων, κατά ισότιμον και αρμονικόν τρόπον, επί τη βάσει των αρχών της κοινωνικής δικαιοσύνης και του σεβασμού του ανθρωπίνου προσώπου. η οικονομία εστηριγμένη εις τας ηθικάς αξίας και προσανατολιζομένη εις την σταθεράν επιδίωξιν επιλύσεως των μειζόνων κοινωνικών προβλημάτων, ήτοι της πενίας, της ανεργίας, της ασθενείας, της αμαθείας, της παραβατικότητος, της συνθλίψεως της αξιοπρεπείας και του σεβασμού του ανθρώπου θα ηδύνατο να συμβάλη αποφα- σιστικώς εις την ανοδικήν πορείαν του ανθρώπου και εις την διαμόρφωσιν ευτυχεστέρας κοινωνίας με ευρυτέρας προοπτικάς.
Εισαγωγή
Ο άνθρωπος πολλάκις διήλθεν εποχάς κρίσεως, εις τας οποίας εδοκιμάζετο η ψυχική ισχύς του, η καλλιέργεια του, η ωριμότης της σκέψεως, αι ηθικαί αντιστάσεις, η υπομονή, η καρτερία, η αγωνιστικότης, η αντοχή, ο αυτοέλεγχος, η ευφυΐα, η σοφία και η αρετή του. Αι κρίσεις, τας οποίας διέρχεται, είναι δυνατόν να ανα- φέρονται εις την προσωπικήν ζωήν του ή να αποτε- λούν ευρύτερον κοινωνικόν φαινόμενον, η έκτασις του οποίου, εις ακραίας περιπτώσεις, ενδέχεται να προσλαμβάνη παγκόσμιον χαρακτήρα.
Σήμερον διερχόμεθα παγκόσμιον οικονομικήν κρί- σιν. Ο οικονομικός παράγων, εις τον οποίον τόσην βαρύτητα δίδει η σύγχρονος κοινωνία, διαγράφει ημι- τονοειδή καμπύλην, υποβιβάζων άλλας χώρας και υπερυψών άλλας, χωρίς σταθερότητα. Αι εναλλαγαί της οικονομικής στάθμης των κοινωνιών και των επί μέρους ατόμων κορυφώνει το άγχος και την αγω- νίαν, η οποία εγένετο σταθερός σύντροφος της ανθρωπίνης υπάρξεως κατά τον τελευταίον αιώνα. Αι ειδήσεις, αι αναφερόμεναι εις την οικονομίαν απο- τελούν σήμερον το επίκεντρον των μέσων μαζικής ενημερώσεως και ικανού αριθμού καθημερινών δημοσιευμάτων παγκοσμίως. Η απειλή της οικονομι- κής καταρρεύσεως επικρέμεται ως δαμόκλειος σπάθη και μεγιστοποιεί την αγωνίαν του μέλλοντος. Οι οικονομικοί δείκται καθίστανται γνώμονες της δυσ- τυχίας ή της χαράς και ελπίδος των ανθρώπων.
Τα αίτια της οικονομικής κρίσεως
Ο σκεπτόμενος άνθρωπος διερωτάται ποία είναι τα βαθύτερα αίτια των οικονομικών κρίσεων και εις ποίαν οδόν οδηγεί η συνεχώς αυξανομένη οικονομι- κή ανασφάλεια, η οποία έχει τόσον ισχυράν επίδρα- σιν επί της ψυχολογίας των κοινωνιών. Ανατρέχων εις την ιστορίαν διαπιστώνει την ύπαρξιν αναλόγων φαινομένων οικονομικής ασταθείας, εκδηλωμένων ενίοτε υπό τραγικωτέραν, ακραίαν έκφρασιν, η μελέτη των οποίων οδηγεί εις πολύτιμα συμπεράσματα.
Η κρίσις των ηθικών και πνευματικών αξιών
Η εμβάθυνσις εις τα αληθή αίτια της κρίσεως και της εκάστοτε οικονομικής καταρρεύσεως οδηγεί εις την διαπίστωσιν, ότι η ηθική κρίσις αποτελεί το αληθές υπόβαθρον της οικονομικής τοιαύτης. Η ηθική κρίσις, η οποία συνεπάγεται την αλλοίωσιν του αρμονικού περιγράμματος του ανθρωπίνου προσώπου, την καταστρατήγησιν των ηθικών αξιών και δι’ αυτής τον εμπαιγμόν και την σταδιακήν εκμηδένησιν του σεβα- σμού και της αξιοπρεπείας του ανθρώπου, προκαλεί βαθυτάτην τραυματικήν εμπειρίαν εις το άτομον ως πρόσωπον, ως μέλος οικογενείας και ως μέλος του κοινωνικού χώρου, επιφέρουσα εν τέλει την εξουθένωσιν αυτού.επιφέρουσα εν τέλει την εξουθέ- νωσιν αυτού, κατά την οποίαν ούτος σταδιακός βυθίζεται εντός του τέλματος της φιλαυτίας και του ευδαιμονισμού.
Η πνευματική κρίσις οδηγεί εκ παραλλήλου αναποφεύκτως εις την κρίσιν της παιδείας, κατά την οποίαν τα εκπαιδευτικά συστήματα, από τας αρχικάς ήδη βαθμίδας προσανατολίζονται προς τας θετικάς και οικονομικάς επιστήμας και απομακρύνονται συν τω χρόνω εκ των θεωρητικών επιστημών, αφήνοντα ούτως αναπαντήτους τας βαθυτέρας αναζητήσεις της ανθρωπίνης ψυχής.
Η κρίσις εις την οικογένειαν και την κοινωνίαν
Είναι επόμενον η πνευματική κρίσις να συνεπάγεται και την κρίσιν εντός του οικογενειακού χώρου. Η οικογένεια, στηριζομένη εις το ιερόν αίσθημα της αγάπης, του σεβασμού, της εκτιμήσεως, της κατανοήσεως, της μεθέξεως και της περιχωρήσεως, της σωφροσύνης, της αναγνωρίσεως της αξίας και των αρετών των προσώπων, τα οποία συνθέτουν αυτήν και της πλήρους ανυποκρίτου αποδοχής αυτών, διεπομένη πάντοτε υπό του αισθήματος της ευθύνης, υφίσταται σοβαράς δονήσεις όταν αμβλύνωνται αι ανωτέρω αρχαί και ο οικονομικός παράγων κυριαρχεί εις την σκέψιν και εις την ζωήν των μελών της.
Η οικογενειακή κρίσις ευλόγως προκαλεί την κοινωνικήν κρίσιν. Ο ιστός της κοινωνίας ρήγνυται επί ρήξεως του οικογενειακού θεσμού. Αλλοιουμένου του κυττάρου αλλοιούται όλος ο οργανισμός.. Άτομα, τα οποία δεν εγνώρισαν την αγάπην και την στοργήν εντός της οικογενειακής εστίας, δεν είχον το αρμονικόν πατρικόν ή μητρικόν πρότυπον διά να διαμορφώσουν τας βασικάς δομάς της προσωπικότητος των, δεν συνέθεσαν έν αρμονικόν αξιολογικόν σύστημα επί του οποίου θα διαμορφώσουν τας βασικάς αρχάς της κοινωνικής συμπεριφοράς των ,δεν συνέθεσαν έν αρμονικόν αξιολογικόν σύστημα επί του οποίου θα διαμορφώσουν τας βασικάς αρχάς της
κοινωνικής συμπεριφοράς των, εισέρχονται εν συνεχεία εις τον κοινωνικόν χώρον, ουχί διά να σεβα- σθούν και να προασπίσουν την αρμονίαν αυτού, αλλά διά να εκφράσουν την ανταγωνιστικότητά των, την διεκδικητικότητα, την εσωτερικήν πικρίαν των, την απορριπτικότητα, τας τάσεις υπεροχής και επικρατήσεως και να συμβάλλουν κατ΄ επέκτασιν εις την διαιώνισιν του κοινωνικού δράματος και της καθημερινής ανασφαλείας και αβεβαιότητος.
Η κρίσις εις την πολιτικήν ζωήν
Εκ της κοινωνικής δυσαρμονίας ευλόγως απορρέει και η πολιτική δυσαρμονία. Γόνοι οικογενειών διερχομένων εμφανή ή αφανή κρίσιν, επωαζόμενοι εντός βεβαρημένης και τεταμένης κοινωνικής ατμοσφαίρας, μεταφέρουν την εσωτερικήν κρίσιν και δυσαρμονίαν αυτών εις την πολιτικήν ζωήν, η οποία ευλόγως καθίσταται ασταθής, ταραχώδης και ενίοτε αδιέ- ξοδος, χωρίς να χαρακτηρίζεται από το πνεύμα της θυσίας διά το κοινόν όφελος, τον βαθύ σεβασμόν εις την αξίαν του ανθρωπίνου προσώπου, την συνεχή προσπάθειαν και αγωνίαν διά την κοινωνικήν αρμο- νίαν και δικαιοσύνην, χωρίς να έχη προοπτικήν διά το μέλλον, περιοριζομένη εις την ρηχότητα της προ- σωρινότητος.
Η υπαρξιακή κρίσις
Εις το υπόβαθρον εκάστης κρίσεως ευρίσκεται η υπαρξιακή κρίσις και ο φόβος ο οποίος απορρέει εξ αυτής, αποτελών το πλέον αρχέγονον συναίσθημα της υπαρξιακής απειλής. Η υπαρξιακή ανασφάλεια του ατόμου, η αγωνία της μαζικότητος εκ της συνθλίψεως του προσωπικού Είναι, η απόσβεσις των προσδοκιών, το εσωτερικόν αδιέξοδον συνθέτουν την τραγικήν συγχορδίαν του συγχρόνου ανθρώπου, ο οποίος αθροίζει συνεχώς τραυματικάς εμπειρίας, από της παιδικής ήδη ηλικίας.
Η θλίψις, η αβεβαιότης ή αίσθησις της προσωρινότητος, διαπλέκονται μετά της φιλαυτίας, του εγωκε- ντρισμού, της διεκδικητικότητος, των τάσεων υπεροχής και επικρατήσεως ιδίως εις τον οικονομικόν τομέα, της ανταγωνιστικότητος, της κοινωνικής ανευθυνότητος, της ελλείψεως εσωτερικής τάξεως και της συναισθηματικής αδιαφορίας διά τον πλη- σίον και διά την πορείαν της κοινωνίας.
Η αναπτυσσομένη αντιρροπιστική υπερτίμησις των ανθρωπίνων δυνάμεων εις την φθίνουσαν κοινωνίαν συνεπάγεται την υποτίμησιν του θείου και αποτελεί ύβριν, την πηγήν των δεινών κατά τους αρχαίους τραγικούς και το υπόβαθρον των κοινωνικών αντιθέσεων.
Ο φόβος του θανάτου πλανάται εις την ψυχήν και την ζωήν των ανθρώπων. Η επικέντρωσις εις τον οικονομικόν παράγοντα και εις την κοσμικήν δόξαν επαυξάνει την χοϊκότητα του ανθρώπου, υπογραμμίζει την προσωρινότητα και την φθαρτότητα αυτού και μεγιστοποιεί τα φοβικά βιώματα αυτού, απομακρύνουσα αυτόν από την αληθή αίσθησιν της ευδαιμονίας.
Η συναισθηματική κρίσις
Η συναισθηματική αδιαφορία διά τον ανθρώπινον πόνον, διά τον πάσχοντα σωματικώς, ψυχικώς και κοινωνικώς, ο οποίος εκλιπαρεί και επικαλείται διηνεκώς την κατανόησιν, την προσοχήν, την συμπαράστασιν, την μέθεξιν, την προσφοράν και την αγάπην αποτελεί το κύριον πάθος του ανθρώπου της εποχής μας, ο οποίος εγκυστούται εις εαυτόν, επικρατή η ουσιώδης και αξονικής βαρύτητος προσπάθεια της ομοτίμου βελτιώσεως των συνθηκών της ζωής των ανθρώπων και της σταθεράς ανόδου αναπτύσσων σειράν αμυντικών μηχανισμών, κατατεμνόμενος ψυχικώς και αυτοαναιρούμενος, μη γνωρίζων ενίοτε την οδόν την οποίαν ακολουθεί , προβαίνων εις συνεχή ανεξέλεγκτον αυτοπροβολήν, ενίοτε άνευ λόγου, εις τα πλαίσια του διηνεκώς αυξανομένου κοσμικού φρονήματος και βυθιζόμενος συνεχώς εις το άγχος και την κατάθλιψιν.
Αι συνέπειαι της οικονομικής κρίσεως
Εντός της δύνης των οικονομικών επιδιώξεων παρακάμπτεται η οδός της αρετής, η οποία έχει πλέον θεωρητικήν αξίαν και δεν αποτελεί τον κύριον βιωματικόν σκοπόν, το αληθές νόημα και την σταθεράν επιδίωξιν της ζωής. Κατά κύριον δε λόγον παρακάμπτεται η οδός της αυτογνωσίας, διά της οποίας ο άνθρωπος ανευρίσκει την υπαρξιακήν ταυτότητα αυτού και εν συνεχεία την αληθή λειτουργικότητα εντός του ζώντος κοινωνικού οργανισμού, συμβάλλων εις την εμφανή ή την αφανή αρμονίαν του συνόλου. Εκ παραλλήλου. εις την θύελλαν των οικονομικών διεκδικήσεων παρακάμπτεται η οδός της αληθείας. Η διττή σχέσις οικονομική επιδίωξις και οικονομική ανασφάλεια, η οποία αποτελεί συνεχή διελκυστίνδα εις την σκέψιν και την ζωήν των ατόμων, απομακρύνει από την αλήθειαν και δεσμεύει την εσωτερικήν και κοινωνικήν ελευθερίαν αυτού.
Η οικονομική ανασφάλεια εντείνει την κοινωνικήν ανασφάλειαν και η κοινωνική ανασφάλεια μεγιστοποιεί τον φόβον, την αγωνίαν, το άγχος, την θλίψιν. Η οικονομική κρίσεις αυξάνει την απόστασιν μεταξύ πλούτου και πτωχείας και μεγιστοποιεί την ανασφάλειαν των ασθενεστέρων οικονομικώς κοινωνικών τάξεων.
Η επένδυσις της ευτυχίας εις τον οικονομικόν παράγοντα, λόγω της προσωρινότητος και της ασταθείας αυτού, γεννά την συνεχή αγωνίαν και την καθήλωσιν εις την χοϊκότητα, επί της οποίας αναιρού- νται όλαι αι υψηλαί προσδοκίαι και όλαι αι ψυχικαί ανατάσεις, εκ της εκριζώσεως των πνευματικών αξιών.
Η ανισότιμος κατανομή των αγαθών εστέρησεν, εκ παραλλήλου, την δυνατότητα της προηγμένης παιδείας εις τα ασθενέστερα οικονομικώς άτομα, τα οποία εστρέφοντο πρωτίστως εις την παραγωγικήν εργασίαν, εις ηλικίαν κατά την οποίαν η παιδεία θα ηδύνατο να συμπληρώση αρμονικώς το περίγραμμα της προσωπικότητος των και να εκπληρώση τας ψυχικάς και πνευματικάς προσδοκίας των.
Η φιλοσοφία της οικονομίας
Ο άνθρωπος καταβάλλει προσπαθείας και αναλίσκεται επί αιώνας άλλοτε μεν διά την οικονομικήν επικράτησιν άλλοτε δε διά την επίτευξιν οικονομικών ισορροπιών. Από της εποχής των θεμελιωτών των νεωτέρων οικονομικών θεωριών κατά τα τέλη του 19ου και τας αρχάς του 20ου αιώνος, εδόθη ιδιαιτέρα έμφασις εις την σημασίαν της μεγίστης οικονομικής αποδόσεως και εις την ανάλυσιν των πολυσχιδών οικονομικών φαινομένων, τα οποία αναφύονται εις την δυτικήν κυρίως οικονομίαν χαρακτηριζόμενα, κατά το πλείστον, από τας πολυμόρφους τάσεις συγκεντρώσεως των αγαθών εις χείρας ολίγων.
Πολλοί εκ των ασχολουμένων μετά την φιλοσοφίας της οικονομίας προσπαθούν να εδραιώσουν την άποψιν, ότι επί των οικονομικών παραμέτρων στηρίζεται κατά μέγα μέρος η ευτυχία και η πρόοδος των ατόμων και της κοινωνίας και κατ’ επέκτασιν ορθόν είναι να καταβάλλωνται μεγάλαι προσπάθειαι διά την επίτευξιν υψηλών οικονομικών στόχων. Η ελάττωσις των δαπανών, η αύξησις του εισοδήματος ή κυρίως αμφότερα συνθέτουν την βασικήν φιλοσοφίαν της οικονομίας.
Η μετά προσοχής εκδαπάνησις και μετά ενθουσιασμού και ζήλου αύξησις των εσόδων κατέστη σύνθημα εις την δυτικήν κοινωνίαν, η οποία απώλεσεν ανυπολόγιστον χρόνον διά να εξεύρη τρόπους αυξήσεως των εσόδων και περικοπής των δαπανών, πολλάκις εις βάρος της υγείας, της παιδείας και της αξιοπρεπείας των πολιτών.
Ηανωτέρω φιλοσοφία της οικονομίας ευλόγως εισάγει το άτομον εις μίαν ιδιαιτέρως σύνθετον και ανταγωνιστικήν κοινωνίαν, εις την οποίαν οι πάντες επιζητούν το κέρδος, προσπαθούν εναγωνίως να αποφύγουν την οικονομικήν συρρίκνωσιν, ζουν το άγχος των δυναμικών τάσεων και της ευμεταβλητότητος των αγορών, μεθ’ όλων των υποκρυπτομένων οικονομικών κινδύνων, εις βάρος της κοινωνικής αρμονίας, της φιλίας, του σεβασμού προς τον πλησίον και της εσωτερικής ειρήνης.
Η εκ παραλλήλου προσπάθεια αναπτύξεως προτύπων οικονομικού ισοζυγίου, η μελέτη των οποίων θα ήτο δυνατόν να συμβάλη εις την ερμηνείαν πολλών εκ των οικονομολογικών φαινομένων, αποτελούσα σήμερον τον θεμέλιον λίθον του οικοδομήματος της «ευημερούσης οικονομίας του μέλλοντος», αντιμετωπίζεται πλέον μετά πολλού σκεπτικισμού, λόγω των περιωρισμένων δυνατοτήτων εφαρμογής αυτών εντός του πολυδιαστάτου και πολυμερούς συγχρόνου κοινωνικού ιστού, του οποίου η οικονομική και πολιτική ευμεταβλητότης ευλόγως αποτρέπει την σταθεροποίησιν οικονομικών προτύπων, μέσω καταλλήλων χειρισμών αυτορρυθμίσεως, οι οποίοι είναι αδύνατον να προσλάβουν γραμμικόν χαρακτήρα, παρ’ όλας τας εναγωνίους προσπα- θείας των ειδημόνων κατά τας τελευταίας δεκαετίας. Είναι εύλογον, ότι αι σημαντικαί πολιτικαί, πολιτιστικαί και οικονομικαί διαφοραί μεταξύ των χωρών αποτελούν ισχυρόν κώλυμα, εις την προσπάθειαν επικρατήσεως ενιαίας οικονομικής φιλοσοφίας και ομοτίμων εφαρμογών αυτής εις τον διεθνή χώρον.
Η εμπειρία η οποία αποκτάται εκ της παρατηρήσεως των διακυμάνσεων εις την οικονομία, συνηγορεί υπέρ της απόψεως ότι αι πολύμορφοι οικονομικαί εξαρτήσεις και αλληλοεπιδράσεις τόσον εις επίπεδον χωρών, όσον και εν μέσω των κοινωνικών τάξεων και των επι μέρους ατόμων προκαλεί αλυσιδωτάς αντιδράσεις, συνεπεία των οποίων επέρχονται διαδοχικαί κρίσεις, εξαπλούμεναι ευρέως, επηρεάζουσαι ετέρους ζωτικής βαρύτητος τομείς πέραν της οικονομίας.
Εις την φιλοσοφίαν της οικονομίας θα πρέπη να του επιπέδου της κοινωνικής ευμαρείας και της προσωπικής ευεξίας αυτών.
Η επικράτησις της φιλαυτίας, απότοκος της οποίας είναι η συνεχής αναζήτησις του κέρδους και η κελλιέργεια του ακράτου ανταγωνισμού απομακρύνει από την ισοτιμίαν εις την κατανομήν των υλικών αγαθών και ιδίως από τον ισότιμον σεβασμόν του ανθρωπίνου προσώπου. Εάν η προσπάθεια ανό- δου της οικονομίας συνεβάδιζεν μετά της προσπαθείας βελτιώσεως της παιδείας και της πνευματικής καλλιεργείας των ατόμων, τα ακραία φαινόμενα του ανταγωνισμού και της οικονομικής επικρατήσεως υπό ατόμων ή κοινωνιών θα υπεχώρουν προ του αισθήματος της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αρμονικής επικοινωνίας των ανθρώπων επί τη βάσει των ηθικών αξιών και του αισθήματος της κοινωνικής ευθύνης.
Αι προσπάθειαι οικονομικής βελτιώσεως θα πρέπη πάντοτε να πραγματοποιούνται με γνώμονα την βελτίωσιν της ποιότητος ζωής όλων των ανθρώπων, άνευ εξαιρέσεων, κατά ισότιμον και αρμονικόν τρόπον. . Η οικονομική βελτίωσις, η οποία στηρίζεται επί σταθερών βάσεων και ιδίως επί της ορθής αξιο- ποιήσεως του χρόνου, της αυξήσεως της παραγωγικότητος, της ορθής, ηπίας και μετά διαφανείας κατανομής των δαπανών και των κερδών, της ορθής περιθάλψεως της υγείας και της αναβαθμίσεως του ανθρωπίνου δυναμικού, της ορθής και υπευθύνου παιδείας, της καλλιεργείας των ηθικών αξιών,του σεβασμού του ανθρωπίνου προσώπου και της ομοτίμου άρσεως των οικονομικών βαρών, ιδίως από τα πλέον ευπαθή μέλη της κοινωνίας, θα συμβάλη εις την κοινωνικήν σταθερότητα και εις την άρσιν του πλεονάζοντος άγχους και της κοινωνικής ανασφαλείας, υπό των οποίων διακατέχεται ο σύγχρονος άνθρωπος εις όλας πλέον τας περιοχάς της γης.
Αι ευρύτεραι επιπτώσεις της ιδιαιτέρας εμφάνσεως του οικονομικού συντελεστού και των επερ- χομένων οικονομικών κρίσεων
Η ιδαιτέρα έμφασις, η οποία εδόθη εις την οικονομίαν, επηρέασεν ουσιωδώς τας επιστήμας, δεδομένου ότι παρετηρήθη ιδαιτέρα στροφή και εστίασις εις την έρευναν επί των θετικών επιστημών, τα επιτεύγματα των οποίων διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλον εις την άνοδον της παραγωγικότητος και την βελτίωσιν της οικονομίας.
Η στροφή αύτη είχεν ως αποτέλεσμα αφ΄ ενός μεν την απομάκρυνσιν από την κλασσικήν παιδείαν και έρευναν, αφ’ ετέρου δε την ανάπτυξιν αλληλεξαρτήσεων οικονομίας και επιστήμης, δεδομένου ότι τα διατιθέμενα κεφάλαια διά την έρευναν εις το πεδίον των θετικών επιστημών σταδιακώς καθίσταντο υψηλότερα και προσείλκυαν ευλόγως όλον και μεγαλύτερον αριθμόν επιστημόνων υψηλής στάθμης, οι οποίοι αφιέρωναν το μέγιστον του χρόνου των εις την βασικήν ή την εφηρμοσμένην έρευναν, τα αποτελέσματα της οποίας θα ήσαν επ’ αγαθόν της οικονομίας.
Αι επερχόμεναι, εκ παραλλήλου, κατά καιρούς οικονομικαί κρίσεις, αι οποίαι συνεπάγονται την οικονομικήν απόκλισιν και συρρίκνωσιν, συνέβαλον εις την συγκέντρωσιν ικανού πληθυσμού εις τα μεγάλα αστικά κέντρα και εις την κατ’ επέκτασιν συσσώρευσιν προβλημάτων, υπό μορφήν χιονοστιβάδος, τα οποία απορρέουν από τας πλημμελείς συνθήκας διαβιώσεως, την πενίαν και την περιωρισμένην παιδείαν, επηρεάζοντα τόσον την σωματικήν όσον και εις την ψυχικήν υγείαν των πολιτών.
Τραγικά φαινόμενα, ως είναι η χρήσις και ο εθισμός εις εξαρτησιογόνους ουσίας και η παραβατική συμπεριφορά, ιδίως των νέων, αποτελούν το πλέον οδυνηρόν φαινόμενον κοινωνικής παρακμής, το οποίον κατά κανόνα είναι συνδεδεμένον μετά της πενίας, της ανεργίας και της ελλείψεως πάσης απασχολήσεως, της εκ συστήματος επαιτείας, της πλημμελούς παιδείας, και της κοινωνικής περιθωριοποιήσεως.
Η αλλοίωσις του χαρακτήρος και η άμβλυνσις των ηθικών αξιών επιφέρει την μείζονα απόκλισιν των ατόμων προς περιθωριακού τύπου συμπεριφοράς και την κατ’ επέκτασιν κορύφωσιν του συντελουμένου κοινωνικού δράματος.
Εις ευρύτερον επίπεδον η επιδίωξις της ταχείας αυξήσεως των οικονομικών παραμέτρων καθίσταται πρόξενος οικολογικής κρίσεως η οποία εν συνεχεία ευλόγως προκαλεί ή αυξάνει την υπάρχουσαν οικο- νομικήν κρίσιν.
Η έξοδος εκ της οικονομικής κρίσεως
Η καθήλωσις εις τον οικονομικόν συντελεστήν
δεσμεύει την ελευθερίαν του ατόμου, την πηγήν της
αληθούς ευδαιμονίας και εσωτερικής ισχύος. . Η
απέκδυσις της οικονομικής μερίμνης διανοίγει την
οδόν του ουρανού και την πορείαν προς τον έσω
άνθρωπον, η οποία οδηγεί εις την αντίληψιν και κατανόησιν της απεράντου εσωτερικής ωραιότητος. Απελευθερούμενος εκ των οικονομικών δεσμεύσεων
και καθηλώσεων και της εξ αυτών απορρεούσης θλίψεως και άγχους και διά της πίστεως και της
συνειδητής πνευματικής ζωής, ο άνθρωπος εισέρχεται εις τηv χαρισματικήv ατμόσφαιραv της παρουσίας
του θείου εις την ζωήν και την σκέψιν του και διά της
ελπίδος της αιωνιότητος και υπό το κράτος της γνησίας και ανυποκρίτου αγάπηςαίρεται η αγωνία
τoυ πόνου, η ανασφάλεια, η αβεβαιότης, η αίσθησις
της απειλής, η θλίψις και ο φόβος του θανάτου και βιούται η αληθής απελευθέρωσις «εκ της δουλείας
της φθοράς» και η αναμονή του ειρηνικού τέλους.Η απoκάλυψις της δωρεάς τoυ Θεού εις τηv ζωήv
τoυ αvθρώπoυ καταλύει τηv αίσθησιv της θvητότητoς, εδραιουμένης της υπαρξιακής ασφαλείας και
της εσωτερικής ειρήνης.
Πως δύναται να επέλθη η υπέρβασις της οικονομικής καταδυναστεύσεως του ανθρώπου; Εκάστη
υπέρβασις επιτελείται διά των πνευματικών αγώνων,
της αξιοποιήσεως των ψυχικών και νοητικών δυνατοτήτων, της αυτοκυριαρχίας, της συνέσεως και της
επιλογής του καταλλήλου σχεδιασμού εις την πορείαν της ζωής.
Είναι γνωστόν ότι έκαστος αγών θεωρητικώς κερδίζεται διά των γνώσεων, του νου και ιδίως της
ψυχής. Διά την αντιρρόπησιν εκάστης επικρεμαμένης
απειλής ο άνθρωπος πάντοτε επεστράτευεν την
ευφυΐαν και την δημιουργικότητα του, διά να επινοήση μέσα προστασίας, τα οποία ενδεχομένως δεν τον
εκάλυπτον πλήρως, αλλά τον προάσπιζαν υπό ωρισμένας συνθήκας μερικώς, απαλύνοντα συγχρόνως
τον φόβον και την αίσθησιν της διαρκούς ανασφαλείας.
Τα υλικά προασπιστικά μέσα έχουν πάντοτε πεπερασμένη αξίαν. Συνεχώς υπόκεινται εις την φθοράν και
παράγονται νέα τελειότερα των προγενεστέρων, των
οποίων η προσπάθεια επινοήσεως και εφαρμογής
αυτών δεν έχει τέλος. Η επιτυχία είναι προσωρινή και
αστάθμιστος.
Τα οικονομικά όπλα συνήθως επιφέρουν οικονομικάς
ανακατατάξεις, αι οποίαι στηρίζονται εις την σύνθλιψιν, την οικονομικήν εξάντλησιν, την πτώχευσιν, την
εξουθένωσιν, τον φόβον και την οικονομικήν απαθλίωσιν ομάδων ανθρώπων και κοινωνιών. Οι
οικονομικώς επικρατούντες συνήθως χαίρουν τα θλιβερά επιτεύγματα των, έως ότου υποστούν τας συνεπείας νέας οικονομικής ανατροπής, η οποία αναστρέφει τους ισχύοντας όρους.
Εάν ο χρόνος των απεριορίστων συζητήσεων και
προσπαθειών αυξήσεως των οικονομικών εσόδων
εδαπανάτο εις την προσπάθειαν βελτιώσεως της
παιδείας, της καλλιεργείας των πνευματικών και ηθιμου μετά δικαιοσύνης κατανομής των υλικών αγαθών και της φροντίδος της
υγείας ο άνθρωπος θα ήτο καταφανώς ευτυχέστερος. Εάν η κατανομή της οικονομίας εγένετο επί τη
βάσει των ηθικών αρχών και με γνώμονα την ευτυχίαν και την ισότιμον ευημερίαν όλων των ανθρώπων
και κατεβάλλετο ιδιαιτέρα έμφασις εις την ενίσχυσιν
της παιδείας, η οποία διαδραματίζει καθοριστικόν
ρόλον εις την ανοδικήν πορείαν του ατόμου θα επιτυγχάνετο η κοινωνική αρμονία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου