Οι επιχειρήσεις στις σκανδιναβικές χώρες έχουν υποστεί αρκετές ταπεινώσεις τα τελευταία χρόνια. Η Nokia είναι μια σκιά του παλιού εαυτού της. Η Volvo έχει περάσει από τον ένα ξένο ιδιοκτήτη (Ford) στον άλλο (τη Zhejiang Geely Holding Company), ενώ η Saab Automobile κατέρρευσε. Το τραπεζικό σύστημα της Ισλανδίας έχει βουλιάξει. Σε μία τουλάχιστον επιχείρηση, όμως, η Σκανδιναβία σαρώνει: στην παραγωγή αστυνομικών θρίλερ.
Δύο Σουηδοί, ο Στιγκ Λάρσον και ο Χένινγκ Μανκέλ, έκαναν την περιοχή παγκόσμιο ηγέτη σ' αυτό το δημοφιλές είδος λογοτεχνίας.
Η «τριλογία του Μιλένιουμ» του Λάρσον έχει πουλήσει πάνω από 60 εκατομμύρια αντίτυπα και τα βιβλία του Μανκέλ, με πρωταγωνιστή τον επιθεωρητή Βαλάντερ, έχουν επίσης πουλήσει δεκάδες εκατομμύρια. Ο Λάρσον πέθανε το 2004, προτού αποκτήσουν παγκόσμιο κοινό τα μυθιστορήματά του, και ο Μανκέλ έχει «αποστρατεύσει» τον ήρωά του λόγω Αλτσχάιμερ, υπάρχουν όμως πολλοί διεκδικητές του θρόνου τους στην περιοχή - με πρώτο τον Τζο Νέσμπο (από τη Νορβηγία), αλλά επίσης τον Αρναλντούρ Ιντρίντασον (Ισλανδία) και την Καμίλα Λάκμπεργκ (Σουηδία).
Η ακμή της σκανδιναβικής αστυνομικής μυθοπλασίας έχει περάσει από το χαρτί στην οθόνη. Ο Μάρτιν Σκορσέζε σχεδιάζει την παραγωγή μιας εκδοχής του έργου του Νέσμπο «Ο άνθρωπος του χιονιού», που θα προστεθεί στις πολλές κινηματογραφικές διασκευές έργων του Λάρσον και του Μανκέλ. «Ο φόνος», μια δανική τηλεοπτική σειρά, είχε μεγάλη επιτυχία στις ευρωπαϊκές οθόνες την περυσινή χρονιά.
Η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία έγινε μια παγκόσμια φίρμα, όπως περίπου συνέβη με το βρετανικό ροκ τη δεκαετία του '60, φτάνοντας από τα γραφεία των συγγραφέων στη Στοκχόλμη ή στο Οσλο μέχρι τα χολιγουντιανά στούντιο. Οπως και άλλες παγκόσμιες επιτυχίες, αξίζει να αντλήσουμε διδάγματα από αυτήν.
Το πρώτο δίδαγμα είναι ότι η επόμενη μεγάλη επιτυχία μπορεί να έρθει από το πιο απρόσμενο μέρος. Η Σκανδιναβία είναι ίσως η περιοχή με τη μικρότερη εγκληματικότητα και διαφθορά στον κόσμο. Το ποσοστό φόνων στη Δανία είναι 0,9 ανά 100.000 κατοίκους, σε σύγκριση με 4,2 στις ΗΠΑ και 21 στη Βραζιλία.
Οι Σκανδιναβοί, επιπλέον, έχουν το μειονέκτημα ότι μιλούν σχετικά άγνωστες και δύσκολες γλώσσες. Μια σειρά Βρετανών εκδοτών απέρριψε το «Κορίτσι με το τατουάζ», το πρώτο βιβλίο του Λάρσον, προτού ο Κρίστοφερ Μακ Λεχόζ αποφασίσει να το εκδώσει. Ο Α. Ιντρίντασον είχε αρχικά μικρές πωλήσεις γιατί οι αναγνώστες δυσκολεύονταν να συνηθίσουν τα ισλανδικά ονόματα.
Ωστόσο, η Σκανδιναβία έχει ορισμένα κρυφά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα: μια μακρά παράδοση αιματοβαμμένων θρύλων· άφθονους σκυθρωπούς και απροσάρμοστους κατοίκους· μελαγχολικά τοπία· και μια αρκετά σημαντική παράδοση στην αστυνομική λογοτεχνία (ο Per Wahloo και η Maj Sjoall, ζευγάρι στη ζωή και συνεργάτες στο γράψιμο, είχαν μεγάλη επιτυχία, τοπικά, με τις σειρές αστυνομικών μυθιστορημάτων τους με πρωταγωνιστή τον ντετέκτιβ Μάρτιν Μπεκ).
Υπάρχουν επίσης βραβεία και σεμινάρια γραφής που βοηθούν τους συγγραφείς στον δρόμο τους: η Καμίλα Λάκμπεργκ ξεκίνησε παρακολουθώντας μαθήματα αστυνομικής λογοτεχνίας για γυναίκες. Ακόμα και πριν από το σημερινό «μπουμ», η συγγραφή αστυνομικής λογοτεχνίας αμειβόταν τόσο καλά που προσείλκυε ταλέντα από παντού. Ο Μανκέλ ξεκίνησε γράφοντας θεατρικά έργα και «κανονικά» μυθιστορήματα. Ο Τζο Νέσμπο ήταν ποδοσφαιριστής, χρηματιστής και ροκ μουσικός πριν δημιουργήσει τον σκληροτράχηλο ντετέκτιβ του, τον Χάρι Χόλε.
Το δεύτερο δίδαγμα είναι ότι ο τόπος μετράει όσο ποτέ άλλοτε σε μια παγκοσμιοποιημένη υφήλιο. Η συμβατική άποψη για την παγκοσμιοποίηση είναι ότι παράγει έναν επίπεδο κόσμο όπου οι πάντες καταναλώνουν τα ίδια ανούσια προϊόντα και βλέπουν τα ίδια ανούσια σκηνικά: κάτι σαν χώρος αναμονής αεροδρομίου.
Φοβερά εγκλήματα
Οι Σκανδιναβοί συγγραφείς, ωστόσο, κατάλαβαν ότι όσο περισσότερο αλληλοσυνδεόμενος είναι ο κόσμος τόσο περισσότερο λαχταρούν οι άνθρωποι την αίσθηση της εντοπιότητας - και όσο πιο ξεχωριστός και ασυνήθιστος είναι ο τόπος τόσο το καλύτερο. Ο Νέσμπο μάς εφοδιάζει με χάρτες του Οσλο και σκοτεινές λεπτομέρειες της νορβηγικής ιστορίας. Ο Ιντρίντασον μας διασκεδάζει με περιγραφές ισλανδικών ντελικατέσεν, όπως η προβατοκεφαλή και τα εντόσθια τουρσί. Και το ότι ο Βαλάντερ ασχολείται με φοβερά εγκλήματα στο επαρχιακό Ιστάντ και όχι σε μια απρόσωπη μεγαλούπολη όπως το Λος Αντζελες, είναι σημαντικό συστατικό της γοητείας του.
Το τρίτο δίδαγμα είναι ότι η ανανέωση είναι ο πυρήνας της παγκόσμιας επιτυχίας. Οι Σκανδιναβοί ανέβασαν σε νέα ύψη τη συγγραφική σύμβαση του «ελαττωματικού» ντετέκτιβ: ο Βαλάντερ έχει όλη τη μελαγχολία του Φίλιπ Μάρλοου χωρίς τη λάμψη του. Είναι πιο πιθανό να σβήσει τους καημούς του τρώγοντας κεφτέδες παρά πίνοντας ουίσκι. Ο Λάρσον επινόησε ένα εντελώς νέο είδος ντετέκτιβ: μια νεαρή περιθωριακή χάκερ με τατουάζ. Οι Σκανδιναβοί γενικά ενδιαφέρονται περισσότερο για την κοινωνιολογία του εγκλήματος παρά για τη φρικαλεότητά του. Ο Μανκέλ έχει εμμονή με τον τρόπο που οι ψηλομύτηδες Σουηδοί αντιδρούν σε φαινόμενα που προκαλούν κοινωνική αναστάτωση, όπως η μετανάστευση και οι εγκληματικές συμμορίες. Στο έργο «Ο φόνος» εστιάζει εξίσου στον κοινωνικό αντίκτυπο ενός φριχτού εγκλήματος όσο και στην εξιχνίασή του.
Οι αρχές αυτές είναι αρκετά εύλογες για να εξηγήσουν πρόσφατες επιχειρηματικές επιτυχίες. Μερικές από τις μεγάλες ιστορίες επιτυχίας των πρόσφατων χρόνων ήλθαν από απρόσμενα μέρη: ποιος θα φανταζόταν ότι η Βραζιλία θα μπορούσε να αναδείξει έναν από τους πιο επιτυχημένους κατασκευαστές αεροσκαφών (Embraer) ή ότι η Νέα Ζηλανδία θα γεννούσε έναν κολοσσό των εσωρούχων (Icebreaker); Ο Τζον Κουέλτς, καθηγητής στο International Business School στη Σαγκάη, υποστηρίζει ότι ο τόπος έχει μεγαλύτερη και όχι μικρότερη σημασία σε έναν παγκοσμιοποιημένο και ψηφιοποιημένο κόσμο. Η Ρεάλ Μαδρίτης μετατράπηκε σε μια από τις πιο δημοφιλείς στον κόσμο ομάδες όταν έδωσε έμφαση στη «μαδριλένικη» ταυτότητά της. Η μπίρα Newcastle Brown έχει τη σιλουέτα του ορίζοντα του Νιούκαστλ στην ετικέτα της και αναφέρει το τοπικό παρατσούκλι της -«a bottle of dog»- στις διαφημίσεις της.
Το τελευταίο δίδαγμα είναι πιο δυσάρεστο για τους Σκανδιναβούς: η επιτυχία είναι πιο ευάλωτη από ποτέ άλλοτε. Η συνταγή τους έχει αρχίσει κάπως να φθείρεται. Ο Χάρι Χόλε του Τζο Νέσμπο θυμίζει περισσότερο Σιλβέστερ Σταλόνε παρά Ιγκμαρ Μπέργκμαν. Οι εκδότες ιχνηλατούν τον κόσμο για το καινούργιο κύμα αστυνομικής λογοτεχνίας: λίγα καλοκαίρια μετά, μπορεί να έχουμε ξεχάσει το Οσλο και το Ισταντ και να διαβάζουμε για ντετέκτιβ στο Παρίσι ή στη Λυών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου